نقشه ی ساختمانی چیست؟
نقشه ی ساختمان نمایش گرافیکی سازه ها، پلان ها و جزئیات کامل ساختمان می باشد. نقشه ی ساختمان راه نمای اصلی جهت ساخت بنا است و جزئیات کامل ساختمان را در اختیار مهندسین و کارفرما قرار می دهد. از آنجاییکه نقشه به عنوان بخشی از اسناد مناقصه و پیمان نیز می باشد از اهمیت قانونی برخوردار است.
نقشه خوانی ساختمان
نقش خوانی ساختمان یکی از مهارت های ساده و در عین حال بسیار مهمی است که هر یک از مهندسین ساختمان و یا افرادی که در پروژه های عمرانی و ساختمانی کار می کنند نیاز است که با آن آشنا باشند. اولین گام جهت خواندن نقشه ی ساختمان یادگیری علائم نقشه می باشد. یادگیری این علائم کار ساده ای بوده و نیاز به دانش مهندسی و آموزش ویژه ای ندارد. در اینجا به طور مختصر و ساده با علائم و خطوط نقشه، جهت آشنایی و خوانش درست نقشه آشنا می شویم. علاوه بر معماران و نقشه کش ها، همه ی افرادی که به هر نحوی با ساخت و ساز بنا در ارتباط هستند، لازم است تا درک ساده و روشنی از نقشه و خوانش آن داشته باشند. دانستن و یادگیری این علائم به راحتی می تواند به شما در خوانش نقشه کمک نماید.
انواع خطوط در نقشه کشی ساختمان
خط ساده (خط شی)
خطوط ساده و یا خطوط پیوسته در نقشه لبه ی اشیاء را نشان می دهند. برای مثال برای نمایش لبه ی کابینت، نوک پله، آستانه ی در و محیط میز از این خط استفاده می گردد. خط ساده نشانگر خط بیرونی هر بخش می باشد.
دو خط ساده با هاشور یا سایه
دو خط همراه با هاشور نشان دهنده ی دیوار می باشد. سایه های خاکستری روشن دیوار های موجود در ساختمان را نمایش می دهند و سایه های تیره تر دیوارهای جدید را به نمایش می گذارند.
خط چین کوتاه
از خط چین کوتاه برای نمایش قسمت هایی که به طور مستقیم در نقشه دیده نمی شوند استفاده می شود. گاهی در نقشه کشی به جای خط چین از نقطه چین نیز استفاده می گردد. در حقیقت برای نمایش اجزائی که پشت اجزاء دیگر مخفی هستند و از نمای بالا قابل رویت نیستن از این خطوط استفاده می گردد.
خط چین بلند
از خط چین بلند نیز مانند خط چین کوتاه برای نمایش اشیاء پنهان که در داخل پلان نقشه قابل رویت نیستند استفاده می شود. این خطوط المان های پنهان با اخلاف زیاد مانند لبه ی سقف شیروانی را نشان می دهند. از این خطوط برای تشخیص فاصله ی خط چین ها تا دیگر مقاطع نقشه استفاده می شود.
خط چین ترکیبی (خط چین کوتاه و بلند)
خط چین ترکیبی یعنی خط های بلند و کوتاه پشت سر هم که برای نمایش مرکز المان های مختلف در نقشه استفاده می شود. این خط چین ها برای نمایش اشیاء نیستند، بلکه تنها مرکز اشیاء را به منظور تعیین راستای المان های مختلف و فضاسازی بهتر در کنار دیگر المان ها استفاده می شود.
خط منحنی (کمانی)
خط منحنی یک خط ساده به صورت انحنا دار است. از این خط برای نمایش جهت باز شوی درب استفاده می شود. موقعیت منحنی جهت و نحوه ی باز و بسته شدن درب و تداخل آن با دیگر اشیاء اطراف را نشان می دهد.
ضخامت خطوط در نقشه خوانی
ضخامت خطوط در نقشه خوانی با اهمیت و ترتیب المان ها مرتبط است، بدین صورت که خطوط ضخیم نشانگر المان های نزدیک و یا المان های اصلی است و خطوط نازکتر المان های دور از دید و کم اهمیت تر را نشان می دهد. ضخامت خطوط در خوانش راحت تر نقشه و مجزا کردن بخش های مختلف بسیار کمک کننده می باشد.
دسته بندی انواع خطوط در نقشه کشی
حال که با نحوه ی ترسیم خطوط مختلف آشنا شدید می توانید دسته بندی خطوط در معماری را بدین صورت برشماریم:
خطوط مرکزی
از خطوط مرکزی CL برای جا نمایی اشیا در صفحه استفاده می شود. در واقع این خطوط بخش مرکزی اشیا را برای تراز بندی در صفحه مشخص می کنند. برای رسم خطوط مرکزی از خط چین های ترکیبی کوتاه و بلند استفاده می شود.
خطوط اندازه گیری
همان گونه که از اسم این خط مشخص است، این خطوط اندازه و فاصله را نمایش می دهند. از خطوط اندازه گیری برای مشخص کردن فاصله ی بین دو نقطه استفاده می شود. این خطوط به صورت یک خط نازک پیوسته و گاهی دو پیکان در طرفین ترسیم می شود و اندازه ی دقیق فاصله روی آن نوشته می شود.
خطوط دنباله
خطوط دنباله به صورت یک خط نازک عمود بر خط اندازه گیری ترسیم می شوند و مشخص کننده ی حد انتهایی اشیا هستند. به کمک این خطوط نقشه خوان می فهمد مقدار اندازه گیری شده دقیقا چه بخشی را نشان می دهد.
خطوط برش مقطع
نحوه ی ترسیم ام خطوط به صورت خط چین ضخیم و دننباله است. این خطوط محل دقیق برش مقطع بر روی پلان را مشخص می کنند. جهت دید مقطع توسط این خطوط با یک پیکان در انتهای خط مشخص می شود.
خطوط مقطع
خطوط هاشور مانند با زاویه ی 45 درجه که نشان دهنده ی برش شیء در محل مقطع هستند.
خطوط فرضی
خطوط فرضی در پلان به صورت خط چین ترسیم می شوند و نمایشگر عناصری هستند که بالاتر از خط برش قرار دارند، برای مثال برای مشخص کردن آویزها، جزئیات سقف، دنباله ی بام و حتی نمایش اجزاء متحرک مانند باز و بسته شدن درب از این خطوط استفاده می شود.
خطوط پنهان
خطوط پنهان که معمولا به صورت خط چین ترسیم می شوند برای نمایش عناصر مبهم و ناپیدا در پلان مانند زیر زمین و یا طبقه ی پایین تر استفاده می شود.
خط شی
به صورت خطوط نازک و یا ضخیم در پلان ها ترسیم می شوند و محل لبه ی اشیا را در نقشه مشخص کمی کنند.
خط محدوده
خط محدوده به صورت خط چین ترسیم می شود و محدوده و وسعت طرح و مکان ساختمان را مشخص می نماید.
خط مرزی
خط مرزی خطوط ساده و پیوسته ای هستند که مرز نقشه ها را مشخص می کنند و به تشخیص نقشه ی هر طبقه کمک کرده و از آشفتگی و شلوغی نقشه جلوگیری می نمایند.
خط شکست
خطوط شکست انواع مختلفی دارند. از این خطوط برای نمایش اجزاء یک شکل و طویل در ساختمان مانند پله ها استفاده می شود. خطوط شکست استوانه ای، خطوط شکست کوتاه و خطوط شکست بلند از انواع خطوط شکسته هستند.
خطوط راهنما
از این خطوط برای اشاره به جزئی خاص استفاده می شود و برای راهنمایی همراه با یک نوشته می آید. این خطوط با زاویه ی 45 درجه ترسیم می شوند اما نبا خطوط اندازه گیری و خط برش موازی نیستند.
وزن انواع خطوط در معماری
وزن خط به ضخامت و تیرگی و روشنی خط بر روی نقشه گفته می شود. وزن متفاوت خطوط به ما امکان تمایز عناصر گونانون نقشه را میدهد. ضخامت بیشتر خط نشان دهنده ی قدرت آن در مقایسه با دیگر اجزاء موجود در نقشه می باشد. در ادامه با انواع وزن خطوط و کاربرد آن آشنا می شویم.
خطوط ساخت
این خطوط که بین 0/05 تا 0/1 میلیمتر ترسیم می شوند، نازکترین خطوط موجود در نقشه هستند. هدف از ترسیم این خطوط کمک به ایجاد یک شکل پایه برای طراحی اولیه ی نقشه می باشد.
خطوط نازک
ضخامت این خطوط بین 0/1 تا 0/3 می باشد. ضخامت خطوط نازک کمی بیشتر از خطوط ساخت است. از خطوط نازک برای ترسیم خطوط اندازه گیری، دنباله، خطوط مقطع، منحنی و گاهی محوطه سازی استفاده می شود.
خطوط متوسط
خطوط متوسط با ضخامت 0/3 تا 0/4 ترسیم می شوند. خطوط متوسط محدوده ی اولیه و حاشیه ی بیرونی ترین قسمت ساختمان را مشخص می کند.
خطوط برش
خطوط برش تیره ترین و ضخیم ترین خطوط در نقشه ساختمان می باشند. معمولا این خطوط با ضخامت بیش از 0/4 میلیمتر ترسم می شوند. از خطوط برش برای ترسیم دیوارها، ستون ها و تمامی اجزا داخلی ساختمان که برش خورده اند استفاده می شود.
اهمیت وزن خطوط در ساختمان
از آنجایی که اکثر نقشه های ساختمان به صورت دو بعدی ترسیم می شوند، وزن متفاوت خطوط قدرت تمایز قسمت های مختلف نقشه را در بین خطوط متعدد موجود در نقشه فراهم می آورد و در نتیجه در نقشه خوانی ساده تر ما را یاری می نماید. خطوط ضخیم برای نمایش اجزا نزدیک و خطوط نازک برای نمایش اجزا دورتر از دید مورد استفاده قرار می گیرد. در نقشه های سه بعدی نیز از وزن متفاوت خطوط برای نمایش جانمایی اجزا مختلف استفاده می شود.
نماد انواع درب و پنجره در نقشه ساختمان
بعد از دیوارها و سقف، درب ها و پنجره ها از اجزا اصلی و ضروری در نقشه می باشند. در نقشه ی ساختمان ابعاد، موقعیت، نوع و شکل هر یک از درب ها و پنجره ها به دقت مشخص می شود. درب ها داخلی به صورت رایج در ابعاد 90*220 و درب حمام و سرویس در ابعاد 90*205 در نظر گرفته می شود. برای نمایش درب از نماد D و پنجره از نماد W استفاده می شود.
درب ها در نقشه ساختمان به صورت یک خط صاف عمود بر دیوار و یک خط منحنی که جهت بازشوی درب را نشان می دهد ترسیم می شوند. بر روی نقشه در قسمت درب وردی و درب حمام و سرویس گاهی دوخط نازک دیده می شود که نشان دهنده ی آستانه ی درب هستند.
انواع مختلف درب ها از لحاظ عملکرد
درب های ساختمانی از لحاظ کارایی و عملکرد متفاوت می باشند. انواع متفاوت درب ها شامل: درب ماشین رو، درب حیاط، درب های داخلی ( درب اتاق خواب و درب سرویس و حمام)، درب های ویژه مانند درب ضد حریق و درب ضد سرقت، و درب های انباری می شود.
تیپ بندی درب و پنجره
برای تعیین انواع درب و پنجره در یک ساختمان آن ها را تیپ بندی می نمایند. تیپ بندی تعداد و مشخصات انواع درب ها و پنجره های ساختمان را نشان می دهد. برای نمایش درب از نماد D و پنجره از نماد W استفاده می شود. برای تعیین نوع جنس درب و پنجره نیز از نمادهای اختصاری استفاده می گردد؛ به عنوان مثال W برای چوب، M برای فلز و AL برای آلومینیوم کاربرد دارد. برای نمایش تیپ بندی در پلان ها از یک دایره و یک خط افق در مرکز آن استفاده می شود. در بالای این خط علامت اختصاری درب یا پنجره و جنس ان و در زیر خط شماره ی تیپ درب نوشته می شود.
نحوه ی ترسیم پنجره در پلان نقشه
ترسیم پنجره در پلان ها معمولا شامل مقطع پنجره، نمای آستانه و کف آن می باشد. آستانه ی پنجره به قسمت پایین چهارچوب گفته می شود که ممکن است همتراز با چهارچوب و یا کمی برجسته تر باشد. برای ترسیم پنجره خطوط مربوط به دو لبه ی داخلی و خارجی و لبه ی آستانه ی پنجره رسم می شوند.
برای نمایش عرض و ارتفاع پنجره از یک خط کسری استفاده می شود که در بالای آن عرض و در مخرج ان ارتفاع پنجره نوشته می شود.
دست انداز پنجره: به فاصله ی کف پنجره از کف زمین یعنی همان ارتفاع دیوار از زیر پنجره تا کف را دست انداز می گویند. مقدار دست انداز در سرویس بهداشتی حداقل 160 سانتیمتر است. در اتاق خواب ها درس انداز بین 70 تا 100 سانتیمتر محاسبه می شود. در آشپزخانه درست انداز پنجره باید بین 80 تا 120 سانتیمتر باشد.
در تصویر زیر نحوه ی ترسیم انواع پنجره های کشویی، ثایت و لولایی نمایش داده شده است.
نحوه ی نمایش پله در نقشه معماری
راه پله ها یکی از اجزا اصلی و مهم در نقشه ی ساختمان می باشند. انوع متفاوتی از راه پله وجود دارد، راه پله ی یک طرفه، دو طرفه، سه طرفه و مدور از متداول ترین انواع راه پله به شمار می آیند. جهت پله با فلش بر روی نقشه مشخص می شود. در ابتدا با مشخصات پله به طور مختصر آشنا می شویم.
کف پله: کف پله یا پاخور پله به سطح فوقانی پله گفته می شود که پا روی آن قرار می گیرد.
ارتفاع پله: فاصله ی دو کف پله ی متوالی ارتفاع پله نامیده می شود.
پشانی پله: بخش جلویی و عمودی پله که بین دو کف پله قرار دارد را پیشانی پله می گویند.
گونه ی پله: سطوح کناری پله در دو طرف پله با عنوان گونه ی پله معرفی می گردند.
عرض پله: به حد فاصل بین دو گونه ی پله عرض پله گفته می شود.
شیار کف پله: به منظور جلوگیری از لغزندگی بر روی کف پله معمولا یک یا دو شیار در امتداد عرض پله می اندازند که به شیار پله معروف است.
دماغه ی پله: به قسمت پیشامدگی کف پله از پیشانی پله دماغه ی پله گفته می شود.
ردیف پله: به مجموعه پله های پشت سر هم ردیف پله گفته می شود.تعداد پله های ردیف شده حداقل 3 و حداکثر 12 تا می باشد.
پاگرد پله: سطحی که پس از یک ردیف پله های متوالی به هدف استراخت و یا تغییر مسیر پله مورد استفاده قرار می گیرد.
نرده: نرده نقش حفاظتی و جلوکیری از سقوط را دارد همچنین یک تکیه گاه برای کمک به افراد خردسال و یا کهنسال جهت استفاده از پله می باشد.
زاویه ی شیب پله: زاویه ی بین خط شیب پله با خط افق را زاویه ی شیب پله می گویند. زاویه استاندارد شیب پله 30 درجه می باشد. این زاویه در قسمت های خارجی ساختمان و زیر زمین ممکن است متفاوت باشد.
